Prawica Rzeczypospolitej
Warszawa, dnia 30.11.2010 r.
LIST OTWARTY DO POSŁÓW RP
w sprawie POLITYKI RODZINNEJ
Szanowna Pani Poseł, Szanowny Panie Pośle
Mając na uwadze narastające problemy polskich rodzin i dzieci oraz braki w polityce społecznej
na ich rzecz, a z drugiej strony aktualne prace nad budżetem państwa na 2011 rok, zwracamy się do
Pani/a Poseł/a z prośbą o zaangażowanie na rzecz poprawy tego stanu rzeczy.
Pozornie wydaje się, że w Polsce rodzina nie jest zagrożona. W badaniach społecznych to
właśnie rodzina wymieniana jest jako centralna wartość i niemal wszyscy wypowiadają się o niej
pozytywnie. Nie można jednak nie zauważać, że w wyniku szybko zachodzących zmian kulturowych,
ubóstwa, braku wystarczająco aktywnej polityki społecznej na rzecz rodzin, sytuacja wielu z nich jest
kryzysowa.
Najbardziej spektakularnym wskaźnikiem kryzysu rodzin jest niska dzietność w polskich
rodzinach, która od dawna nie zapewnia już prostej zastępowalności pokoleń. Tymczasem coraz lepiej
rozpoznane skutki depresji demograficznej w postaci osłabienia rozwoju społecznego i gospodarczego,
czy groźby załamania systemu emerytalnego, nie powodują adekwatnych działań zaradczych ze
strony państwa. Powodem takiego stanu rzeczy nie jest niechęć do posiadania dzieci lecz zbyt wysokie
obciążenia związane z utrzymaniem i wychowaniem potomstwa. Wiele rodzin ma mniej dzieci.,
niż początkowo planowało, ponieważ realizację ich zamierzeń utrudniają warunki bytowe w jakich
im przyszło żyć. W Polsce decyzja o większej liczbie dzieci wiąże się zbyt często ze zgodą na życie
w skrajnym ubóstwie, co dobrze ilustruje diagram 1.
Jak widać na diagramie, już trójka dzieci w rodzinie poważnie zwiększa zagrożenie
ubóstwem. Statystyki pokazują, że średnia rodzina wychowująca trójkę (i więcej) dzieci jest
w znacznie większym stopniu zagrożona ubóstwem niż np. rodziny emerytów, rencistów czy
rodziców samotnie wychowujących dzieci. Jak czytamy w raporcie GUS pt. „Sytuacja gospodarstw
domowych w 2008 r.”, „W najgorszej sytuacji znajdowały się gospodarstwa małżeństw z 3 i więcej
dzieci – ok. 640 zł na osobę w gospodarstwie domowym (o 38,8% poniżej średniej dla Polski ogółem).
Dla porównania rodziny samotnych matek lub ojców z dziećmi na utrzymaniu dysponowały przeciętnie
w 2008 r. ok. 835 zł na osobę.” Z tego samego raportu dowiadujemy się, że 45% rodzin z 4 i więcej dzieci
żyje poniżej relatywnej granicy ubóstwa (dochód na osobę mniejszy niż 50% średniej krajowej), a 18%
tych rodzin poniżej minimum egzystencji (dochód niewystarczający do zaspokojenia elementarnych
potrzeb, prowadzący do biologicznego wyniszczenia).
Brak polityki rodzinnej, traktowanie posiadania dzieci jako sprawy prywatnej obywatela, jest
od początku lat 90-tych charakterystyczną cechą wszystkich kolejnych rządów. Ten element polityki
społecznej, w której dla rodziny nie ma miejsca, jest cechą specyficznie polską, żaden inny kraj Europy
nie przeznacza tak mało środków na wsparcie rodziny jak Polska. Efekt tego jest taki, że Polska jest
krajem, w którym zasięg ubóstwa wśród dzieci jest największy w Europie. Ilustruje to diagram 2.
Powodem takiego stanu rzeczy jest fakt, że wydatki na politykę rodzinną są u nas najniższe
w całej Europie! Ilustruje to diagram 3, pokazujący procent PKB, jaki poszczególne kraje UE
przeznaczają na wsparcie rodziny. Jak widać, kwota przeznaczana na pomoc rodzinie z dziećmi na
utrzymaniu jest w Polsce najniższa w Europie i wynosi 0,76% PKB. W wielu krajach Europy rodzina
uczestniczy w podziale PKB w stopniu kilkakrotnie większym, niż w Polsce.
Co więcej, zamiast systematycznie zwiększać nakłady na rodzinę i nadrabiać dystans dzielący nas
od standardów europejskich, na naszych oczach likwidowany jest system świadczeń rodzinnych
zapewniający zasiłki rodzinne i dodatki do nich dzieciom z najuboższych rodzin. W ciągu ostatnich
lat z systemu wsparcia „wypadło” ok.3 mln dzieci! Przyczyną tego stanu rzeczy jest wieloletni brak
waloryzacji progów uprawniających do zasiłków rodzinnych i pomocy społecznej.
Jakby tego było mało, mnożą się postulaty dalszych oszczędności na dzieciach i rodzinach, np.
proponuje się ograniczanie ulgi rodzinnej na dzieci a także likwidację zasiłków porodowych.
Innym objawem kryzysu rodziny w naszym kraju jest narastający problem samotnego
wychowania dzieci, głównie za przyczyną rozpadów związków małżeńskich i konkubinatów.
Liczba rozwodów i separacji ma od kilku lat poziom ok. 70 tysięcy rocznie. Oznacza to, że problem
dotyka bezpośrednio ok. 250 tysięcy osób rocznie (rodziców i ich dzieci). Niestety bagatelizuje się
głębokie konsekwencje psychologiczne i społeczne tego stanu rzeczy i odrzuca zmiany prawne
jakie mogą spowodować poprawę relacji małżeńskich i zmniejszenie liczby rozwodów (np.: poprzez
upowszechnienie mediacji i terapii rodzinnej).
W tej dramatycznej sytuacji, apelujemy do Pani/Pana Poseł/Posła o osobiste zaangażowanie
się w politykę społeczną na rzecz rodzin i popieranie rozwiązań wspierających rodzinę. Za
podstawowe zadania w tym zakresie uważamy wdrożenie programu przeciwdziałania ubóstwu
rodzin, szczególnie rodzin wielodzietnych, przywrócenie świadczeń rodzinnych dzieciom, które
utraciły je w ostatnich latach, upowszechnienie płatnych urlopów wychowawczych, a w dalszej
perspektywie zwiększenie wydatków na politykę rodzinną do średniej w Unii Europejskiej.
Dobro i wolność każdego z obywateli naszego państwa zależy od rodzin, które dają im oparcie
i zachętę do pracy i działania nie tylko dla siebie, ale i dla innych. Państwo nie powinno zastępować
rodziny w jej funkcjach opiekuńczych i wychowawczych, ale wspierać ją mądrą polityką rodzinną.
Z poważaniem
Członkowie Zespołu ds. Rodziny
Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu Polski
Joanna Krupska
Antoni Szymański
Paweł Wosicki
PS. W załączeniu przesyłamy Deklarację Komisji Wspólnej Rządu RP i Episkopatu Polski w sprawie
Rodziny z dnia 19.11.2008 r., w której Rząd zobowiązał się do konkretnych działań na rzecz rodziny,
a która w wielu punktach nie jest niestety realizowana.
Deklaracja w sprawie polityki rodzinnej Komisji Wspólnej
Przedstawicieli Rządu Rzeczpospolitej Polskiej i Konferencji Episkopatu Polski
Rodzina powinna być podstawowym podmiotem działań państwa. Priorytetem polityki społecznej
winno być tworzenie optymalnych warunków dla zakładania i funkcjonowania rodzin w Polsce. Działania
w tym zakresie powinny być podejmowane przy wsparciu i współpracy władz samorządowych,
partnerów społecznych i organizacji pozarządowych. Ważnym i istotnym partnerem w tych działaniach
jest Kościół katolicki oraz inne Kościoły i związki wyznaniowe.
Komisja Wspólna Przedstawicieli Rządu Rzeczpospolitej Polskiej i Konferencji Episkopatu Polski uznaje
za priorytetowe następujące zagadnienia polityki rodzinnej:
1. Pilne i stopniowe zwiększenie nakładów z budżetu państwa na rodzinę tak, by osiągnęły średni
poziom krajów Unii Europejskiej.
2. Umożliwienie rodzicom połączenia ich ról rodzinnych i zawodowych. Szczególnie cenne są
działania zmierzające do stworzenia im realnej możliwości wyboru pomiędzy wychowywaniem
swoich dzieci w domu a możliwością korzystania z opieki nad dziećmi poza domem.
3. Pomoc materialna rodzinom wielodzietnym, w których wychowuje się 1/3 polskich dzieci,
a których sytuacja jest najtrudniejsza.
4. Wspieranie rodzin najsłabszych dochodowo, poprzez rozwój systemu świadczeń rodzinnych.
W 2009 r. dokonana zostanie rewizja progów dochodowych oraz wysokości świadczeń rodzinnych
i dodatków do nich. Rząd będzie kontynuował działania zmierzające do utrzymania 7-proc. stawek
VAT na artykuły dziecięce oraz przywróci pomoc dla ubogich kobiet w ciąży.
5. Rozwój systemu pozwalającego rodzinom wychowującym dzieci niepełnosprawne na wsparcie
dochodowe rodziców rezygnujących z pracy w celu opieki nad swoimi dziećmi oraz zapewnienie
im odpowiedniego zabezpieczenia emerytalnego. Dla rodziców, którzy mogą i chcą kontynuować
aktywność zawodową, a także dla lepszej integracji społecznej niezbędne jest budowanie systemu
wsparcia rodziców, który pozwoli im na pozostawienie dzieci w trakcie dnia pod kompetentną
opieką.
6. Przeciwdziałanie kryzysom i rozpadowi rodzin. Niepokoi rosnąca liczba rozwodów i separacji.
Niezbędne jest wsparcie małżeństwa, również poprzez rozwój poradnictwa rodzinnego
i przygotowanie młodzieży do założenia rodziny. Ważne jest także poprawienie prawa rodzinnego,
m.in. poprzez zwiększenie roli mediacji pomiędzy małżonkami, co ma przyczynić się do rozwiązania
problemów w małżeństwie.
7. Wzmocnienie ochrony dziecka i rodziny przed przemocą w środowisku pracy, szkoły, rodziny
i w mediach.
8. Rozwijanie rodzinnych form opieki nad dziećmi, pozbawionymi opieki rodziców biologicznych,
przy jednoczesnym ograniczaniu instytucjonalnych form opieki. Rozwijanie profilaktyki, by do
sytuacji umieszczania dzieci poza rodziną biologiczną dochodziło jak najrzadziej.
9. Przy formułowaniu nowych rozwiązań prawnych wprowadzenie obowiązku przedstawienia
skutków tych regulacji dla funkcjonowania rodzin.
Mając na względzie wymienione kwestie oraz zrozumienie dla znaczenia rodziny, Rząd RP przygotuje
i przyjmie w pierwszym kwartale 2009 r. program „Solidarność pokoleń. Działania na rzecz dzieci
i rodzin”.
Warszawa, 19.11.2008 r.